Đóng vai trò quan trọng trong xác định mức độ hoạt động và việc làm trong nền kinh tế, theo các chuyên gia, cần khẩn trương có biện pháp củng cố các động lực tăng trưởng từ phía tổng cầu, tạo tiền đề phát triển kinh tế trong bối cảnh mới.

Sụt giảm tổng cầu

Tại Hội thảo khoa học, đồng thời công bố ấn phẩm thường niên “Kinh tế Việt Nam năm 2023 và triển vọng năm 2024: Thúc đẩy tổng cầu để tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh mới” do Trường Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) phối hợp cùng Ban Kinh tế Trung ương (BKTTW), Ủy ban Kinh tế của Quốc hội tổ chức ngày 17/4, các chuyên gia nhận định: Năm 2023 là một trong những năm khó khăn nhất của nền kinh tế Việt Nam khi phải đối mặt với nhiều rủi ro và bất ổn từ bối cảnh quốc tế như tăng trưởng toàn cầu suy yếu, lạm phát vẫn ở mức cao, chính sách tiền tệ thắt chặt ở nhiều nước và căng thẳng địa chính trị gia tăng.

Theo GS.TS Phạm Hồng Chương - Hiệu trưởng NEU, tăng trưởng của Việt Nam năm 2023 còn kém hơn nhiều so với giai đoạn trước Covid-19, trong đó, nổi bật nhất là sự suy yếu của tổng cầu và các thành tố quan trọng của tổng cầu như tiêu dùng và đầu tư, cùng với chất lượng tăng trưởng không được cải thiện.

Dẫn các số liệu, TS. Nguyễn Đức Hiển, Phó Trưởng ban BKTTW phân tích: Vốn đầu tư thực hiện toàn xã hội trong năm 2023 theo giá hiện hành chỉ tăng 6,2% so với năm trước (năm 2022 tăng 11,2%). Trong vốn đầu tư của khu vực nhà nước, vốn thực hiện từ ngân sách nhà nước năm 2023 chỉ đạt 85,3% kế hoạch năm. Vốn thực hiện từ khu vực ngoài nhà nước chỉ tăng 2,7%, thấp hơn nhiều so với mức tăng 8,9% trong năm 2022. Tương tự, vốn FDI thực hiện tại Việt Nam năm 2023 chỉ tăng 5,4% (năm 2022 tăng 13,9%).

Trong khi đó, động lực chi tiêu cũng có xu hướng suy giảm. Tính chung năm 2023, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng chỉ tăng 9,6% so với năm trước (năm 2022 tăng 20%), nếu loại trừ yếu tố giá tăng 7,1% (năm 2022 tăng 15,8%). Thu nhập của người dân giảm sút dẫn đến cầu tiêu dùng hàng hóa giảm. Số liệu của năm 2023 cho thấy tiêu dùng chỉ tăng 3,52% so với năm trước đó (năm 2022 tăng 7,09%). Về dịch vụ du lịch, trong năm 2023, lượt khách quốc tế đến Việt Nam ước đạt 12,6 triệu người, gấp 3,4 lần năm trước đó nhưng vẫn chỉ bằng 70% so với năm 2019.

Tính chung năm 2023, kim ngạch xuất khẩu (XK) và nhập khẩu đều giảm mạnh so với năm trước, lần lượt giảm 4,4% và 8,9% do nhu cầu từ các thị trường chính của Việt Nam như Mỹ, ASEAN, EU và một số quốc gia Đông Á đều giảm. Lượng XK tới thị trường Mỹ giảm mạnh nhất ở mức 11,6%, lượng nhập khẩu từ Hàn Quốc chứng kiến mức giảm 15,5% - lớn nhất trong các thị trường chính.

“Những số liệu trên cho thấy sự sụt giảm mạnh từ phía tổng cầu của nền kinh tế Việt Nam do cả ba thành phần là đầu tư, xuất khẩu và tiêu dùng đều suy yếu…” - Phó Trưởng ban BKTTW nhận định.

Làm gì để phục hồi tổng cầu?

Theo GS.TS Phạm Hồng Chương, tổng cầu đóng vai trò quan trọng trong xác định mức độ hoạt động kinh tế và việc làm trong nền kinh tế. Tổng cầu giảm cho thấy nền kinh tế có nguy cơ suy thoái, điều này ảnh hưởng đến mức tăng trưởng chung của nền kinh tế, gây ra các hậu quả như sản xuất công nghiệp sụt giảm, thất nghiệp tăng cao, giảm thu nhập và chi tiêu của người dân… “Vì vậy, phục hồi tổng cầu là một nhiệm vụ quan trọng đối với Việt Nam, điều này đòi hỏi Chính phủ và các Bộ, ban, ngành liên quan cần khẩn trương có những biện pháp thích hợp, kịp thời để củng cố các động lực tăng trưởng từ phía tổng cầu, từ đó phục hồi tổng cầu, tạo tiền đề phát triển kinh tế trong bối cảnh mới…” - Hiệu trưởng NEU nhấn mạnh.

Theo GS. TS Tô Trung Thành (NEU), trong bối cảnh mô hình kinh tế chưa có cải thiện về chiều sâu, để đạt mục tiêu tăng trưởng cao ngay trong năm 2024 (ngắn hạn), Chính phủ sẽ phải dựa chủ yếu vào các chính sách trọng cầu. Các động lực tăng trưởng từ phía tổng cầu cần được hồi phục nhanh chóng và đẩy mạnh hơn nữa. “Đầu tư tư nhân về cơ bản khó tăng mạnh do khó khăn của khu vực DN nên việc gia tăng giải ngân và chất lượng vốn đầu tư công đóng vai trò then chốt…” - Chuyên gia lưu ý.

Theo đó, Chính phủ cần kích thích tiêu dùng tư nhân bằng việc ổn định vĩ mô, điều chỉnh thuế thu nhập, tăng tính lành mạnh các thị trường tài sản và đẩy mạnh các chính sách an sinh xã hội (ASXH). Đa dạng hóa thị trường XK và tận dụng khu vực FDI để đẩy mạnh XK cũng là giải pháp cần chú trọng. “Tuy nhiên, nền kinh tế về dài hạn không thể trông chờ vào đầu tư công mà cần có giải pháp để cải thiện môi trường đầu tư, khơi thông lại nguồn lực đầu tư tư nhân trở thành động lực tăng trưởng chính và quan trọng nhất…” - GS.TS Tô Trung Thành nêu ý kiến.

Còn theo TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính tiền tệ Quốc gia, để thúc đẩy tổng cầu, cần dựa vào chính sách tài khoá thay vì chính sách tiền tệ; duy trì chính sách trọng cung và nuôi dưỡng những động lực tăng trưởng mới từ phát triển kinh tế số, đổi mới sáng tạo, khoa học và công nghệ.

Cụ thể, để thúc đẩy đầu tư, cần tháo gỡ vướng mắc trong giải ngân đầu tư công, trong đó chất lượng và hiệu quả là then chốt, trọng tâm đầu tư công là cơ sở hạ tầng, các dự án công trình giao thông quan trọng, trọng điểm quốc gia, phát triển nhà ở xã hội và trường học. Bên cạnh đó, cần đặt đúng khu vực tư nhân là động lực quan trọng (tạo môi trường đầu tư thuận lợi; hỗ trợ tiếp cận các nguồn lực như đất đai, tín dụng, công nghệ mới; giảm thiểu tối đa thuế, các loại phí…).

Tương tự, để kích cầu tiêu dùng cần gia tăng trợ cấp ASXH cho người nghèo, người bị mất việc làm; Đưa nhóm yếu thế vào trọng tâm của chính sách ASXH; Nâng mức thu nhập chịu thuế và giảm thuế suất thuế thu nhập DN; Giảm thuế GTGT hàng thiết yếu nội địa để tăng nhu cầu chi tiêu; Tiếp tục thực hiện cải cách tiền lương…

Cuối cùng, để phát triển thương mại quốc tế, cần chuyển dịch cơ cấu hàng hóa và ngành sản xuất, tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu để gia tăng giá trị gia tăng; Khai thác cơ hội từ các FTA để mở rộng thị trường tiêu thụ; Rà soát và ban hành tiêu chuẩn khung pháp lý về sản xuất xanh…